Η ΥΣΑ (Υπό Σαχάρια Αφρική) είναι χαμηλά στην προσοχή της Ελληνικής κοινής γνώμης και ξεχασμένη από τα ΜΜΕ. Μας φτάνουν μόνο κάποια ηχηρά γεγονότα, σχεδόν πάντα αρνητικά, που εντάσσονται εύκολα στα εμπεδωμένα στερεότυπα. Και όμως οι συναρπαστικότερες ιστορικές ανατροπές της εποχής μας συμβαίνουν εκεί. Η Αφρική σηκώνεται...
Το γεωπολιτικό βάρος της ΥΣΑ αυξάνει δραματικά. Το 2010 ζούσε εκεί́ μόνο 1 στους 8 κατοίκους της γης. Το 2100 θα ζει ένας στους 3 !
Η μεγαλύτερη πληθυσμιακά χώρα της Αφρικής, η Νιγηρία, έχει 173 εκ. κατοίκους το 2013. Η μεσαία πρόβλεψη του ΟΗΕ (αναθεώρηση του 2012) για το 2050 είναι 440 εκ. και 914 εκ. για το 2100!
Ο πληθυσμός της Ελλάδας προβλέπεται να μειωθεί σε 9.3 εκ. μέχρι το 2100. Έχουμε σήμερα περίπου ενάμιση χιλιοστό του παγκόσμιου πληθυσμού και θα έχουμε τότε λιγότερο από ένα χιλιοστό...
Το γεωπολιτικό βάρος της ΥΣΑ αυξάνει δραματικά. Το 2010 ζούσε εκεί́ μόνο 1 στους 8 κατοίκους της γης. Το 2100 θα ζει ένας στους 3 !
Η μεγαλύτερη πληθυσμιακά χώρα της Αφρικής, η Νιγηρία, έχει 173 εκ. κατοίκους το 2013. Η μεσαία πρόβλεψη του ΟΗΕ (αναθεώρηση του 2012) για το 2050 είναι 440 εκ. και 914 εκ. για το 2100!
Ο πληθυσμός της Ελλάδας προβλέπεται να μειωθεί σε 9.3 εκ. μέχρι το 2100. Έχουμε σήμερα περίπου ενάμιση χιλιοστό του παγκόσμιου πληθυσμού και θα έχουμε τότε λιγότερο από ένα χιλιοστό...
Σύμφωνα πάντα με την τελευταία (2012) μεσαία πρόβλεψη του ΟΗΕ, στον κόσμο του 2100, η Νιγηρία θα συναγωνίζεται την Κίνα για τη θέση της δεύτερης πολυπληθέστερης χώρας στον κόσμο και 10 χώρες της ΥΣΑ θα συγκατελέγονται στις 20 μεγαλύτερες. Οι πέντε πολυπληθέστερες χώρες της ΥΣΑ θα είναι η Νιγηρία, η Τανζανία, η Λ.Δ.Κονγκό, η Αιθιοπία και η Ουγκάντα.
Θα ρωτήσει εύλογα κάποιος πως θα θρέψει η ΥΣΑ 2 - 4 δις ανθρώπους όταν δυσκολεύεται να θρέψει το ένα δις. Υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης της παραγωγικότητας και στο χωράφι και από το χωράφι μέχρι το τραπέζι. Η παραγωγή καλαμποκιού ανά εκτάριο προσεγγίζει τους 10 μετρικούς τόνους στη Γαλλία, τους 4 στη Νότιο Αφρική και είναι λιγότερο από 2 στη Νιγηρία. Οι απώλειες τροφίμων κατά τη μεταφορά και αποθήκευση είναι πολλαπλάσιες στην Αφρική από τις αντίστοιχες Ευρωπαϊκές και Βορειοαμερικανικές. Υπάρχουν ανεκμετάλλευτες δυνατότητες.
Σήμερα η μεγάλη πλειοψηφία των φτωχών του κόσμου βρίσκονται στην ΥΣΑ, όμως και 7 στις 10 γρηγορότερα αναπτυσσόμενες χώρες βρίσκονται εκεί. Για το επόμενα δυο χρόνια η μέση ανάπτυξη σε ολόκληρη την ΥΣΑ προβλέπεται να είναι 5-6 % ενώ η Ευρώπη θα σέρνεται με 0-1%. Συγκεκριμένες χώρες όπως η Νιγηρία, η Αιθιοπία και η Λ.Δ.Κονγκό θα φτάσουν ή και θα ξεπεράσουν το 7%.
Θα ρωτήσει εύλογα κάποιος πως θα θρέψει η ΥΣΑ 2 - 4 δις ανθρώπους όταν δυσκολεύεται να θρέψει το ένα δις. Υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης της παραγωγικότητας και στο χωράφι και από το χωράφι μέχρι το τραπέζι. Η παραγωγή καλαμποκιού ανά εκτάριο προσεγγίζει τους 10 μετρικούς τόνους στη Γαλλία, τους 4 στη Νότιο Αφρική και είναι λιγότερο από 2 στη Νιγηρία. Οι απώλειες τροφίμων κατά τη μεταφορά και αποθήκευση είναι πολλαπλάσιες στην Αφρική από τις αντίστοιχες Ευρωπαϊκές και Βορειοαμερικανικές. Υπάρχουν ανεκμετάλλευτες δυνατότητες.
Σήμερα η μεγάλη πλειοψηφία των φτωχών του κόσμου βρίσκονται στην ΥΣΑ, όμως και 7 στις 10 γρηγορότερα αναπτυσσόμενες χώρες βρίσκονται εκεί. Για το επόμενα δυο χρόνια η μέση ανάπτυξη σε ολόκληρη την ΥΣΑ προβλέπεται να είναι 5-6 % ενώ η Ευρώπη θα σέρνεται με 0-1%. Συγκεκριμένες χώρες όπως η Νιγηρία, η Αιθιοπία και η Λ.Δ.Κονγκό θα φτάσουν ή και θα ξεπεράσουν το 7%.
Προχωράει η αστικοποίηση. Μετά τον πόλεμο το 90% του πληθυσμού της ΥΣΑ ζούσε σε χωριά και ασχολούνταν με τη γεωργία. Μόνο 10% ζούσε σε πόλεις. Σήμερα το 1/ 3 ενός μεγαλύτερου πληθυσμού ζει σε πόλεις και σύντομα θα είναι πάνω από 50%. To 1/3 του αστικού πληθυσμοού ζει σε άθλιες παραγκουπόλεις. Όμως η ύδρευση, η αποχέτευση, ο εξηλεκτρισμός παρέχονται φτηνότερα και ευκολότερα στις πυκνοκατοικημένες περιοχές και θα βελτιωθούν.
Μέχρι πρόσφατα στις περισσότερες χώρες της ΥΣΑ οι μελέτες σκοπιμότητας για απλές επενδύσεις (π.χ. συναρμολόγηση φωτοτυπικών) έδιναν αποθαρρυντικά αποτελέσματα. Η αγορά ήταν μικρή και διάσπαρτη και παρά τα μηδαμινά μεροκάματα, η απουσία αποτελεσματικών δικτύων (ηλεκτρικό, συγκοινωνίες, επικοινωνίες) και υπηρεσιών (σχολεία, νοσοκομεία, τράπεζες κλπ) έκανε το τελικό κόστος της τοπικής παραγωγής ακριβότερο από τις εισαγωγές.
Η ΥΣΑ δεν είναι βέβαια μια ομοιόμορφη χώρα. Δεν είναι καν χώρα. Και όπως η Ευρώπη περιλαμβάνει και την Αλβανία και την Ολλανδία, έτσι και η ΥΣΑ περιλαμβάνει χώρες και περιοχές που είναι έτοιμες για ένα άλμα και περιοχές που θα καθυστερήσουν πολύ. Το ποσοστό του αστικού πληθυσμού είναι 50% στη Νιγηρία και 17% στο Νίγηρα. Η πιο προηγμένη σήμερα είναι η Νότιος Αφρική αλλά το μεγαλύτερο δυναμικό βρίσκεται ίσως στη Νιγηρία με τα 173 εκατομμύρια κατοίκους.
Σήμερα η Νιγηρία έχει κατά κεφαλήν εισόδημα περίπου 2 400 δολάρια και η Γερμανία 36 000 δολάρια (σε Ισοτιμία Αγοραστικής Δύναμης) και τα συνολικά εισοδήματα είναι περίπου 420 δις και 3 τρις. Αν το συνολικό εισόδημα της Γερμανίας αυξάνει με 1% και της Νιγηρίας με 7% η Νιγηρία θα ξεπεράσει τη Γερμανία, σε συνολικό εισόδημα, γύρω στο 2050.
Πόσο πιθανό είναι αυτό το σενάριο; Δεν μπορούμε να το ξέρουμε αλλά ξέρουμε ότι είναι εφικτό και ότι τα τελευταία λίγα χρόνια αυτό πραγματώνεται. Επίσημος εθνικός στόχος της Νιγηρίας είναι να συγκαταλέγεται στις 20 μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη το 2020. O στόχος είναι εφικτός. Αν η Νιγηρία αντέξει πολιτικά, αν μπορέσει να συνεχίσει δημοκρατικά, και να περιορίσει τη διαφθορά και την τρομοκρατία, αν με απλά λόγια δεν τσακωθούνε στη μοιρασιά και δεν υπάρξει θεαματική πτώση στην τιμή του πετρελαίου, θα είναι στις 20 μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου το 2020.
Γίνεται συζήτηση αν η πρόσφατη οικονομική άνοιξη της ΥΣΑ είναι πραγματική και θα κρατήσει ή αν πρόκειται μόνο για μια εξωγενή συγκυρία που θα παρέλθει. Η ΥΣΑ λένε οι δύσπιστοι δεν έχει αλλάξει. Μεγάλες δυνατότητες έβλεπαν οι αισιόδοξοι και στη δεκαετία του 60. Ακολούθησαν 40 πολύ δύσκολα χρόνια. Η άνοιξη της ΥΣΑ οφείλεται στο τέλος του ψυχρού πολέμου και στη κινέζικη ζήτηση για τα πρωτογενή προϊόντα της. Η ΥΣΑ παραμένει άνεργη, άρρωστη, βίαιη, φτωχή και αγράμματη, η πιο καθυστερημένη περιοχή του πλανήτη. Ναι η ΥΣΑ είναι άνεργη, άρρωστη, βίαιη, φτωχή και αγράμματη αλλά αλλάζει.Βελτιώνεται η υγεία, λιγοστεύουν οι πόλεμοι και τα πραξικοπήματα, περιορίζεται η φτώχεια, μειώνονται οι αγράμματοι. Για να χρησιμοποιήσω ένα παλιό μαρξιστικό κλισέ οι αργές ποσοτικές αλλαγές που συσσωρεύονται αναγγέλλουν το ποιοτικό άλμα που έρχεται.
Η ΥΣΑ έχει ήδη κερδίσει μια μεγάλη μάχη: τη δημογραφική. Οι μανάδες δεν λύγισαν ποτέ! Ο τρομαχτικός λιμός της Αιθιοπίας to 1983-85 είχε μισό έως ένα εκατομμύριο νεκρούς. Η Αιθιοπία είχε τότε 50 εκατομμύρια κατοίκους. Πλησιάζει σήμερα τα 90 εκατομμύρια! Ο Νίγηρας όπου οι λιμοί είναι ενδημικοί είχε 2 εκατομμύρια το 1950 έχει 18 σήμερα και 204 το 2100 !!! Κάποιος το ’χει πει : Οι μεγάλες γεωπολιτικές μάχες δεν κερδίζονται στα πεδία των μαχών. Κερδίζονται στο κρεβάτι. Κάποια στιγμή φάνηκε πως το AIDS θα τσάκιζε την ΥΣΑ. Οι καμπύλες της ανόδου έκαναν μια μικρή κοιλιά και συνεχίζουν αμείλικτες. Το πληθυσμιακό κέντρο βάρος του κόσμου μετακινείται προς την Αφρική. Θα ακολουθήσει και το οικονομικό;
Οι απελευθερωτικοί αγώνες δεν ήταν εξωγενείς κι ας εκμεταλλεύτηκαν μια ευνοϊκή συγκυρία. Το αίτημα των λαών για καλύτερη ζωή είναι ενδογενές και πραγματικό. Η ζήτηση για πρώτες ύλες δεν θα παρέλθει, τα φτηνά εργατικά χέρια της ΥΣΑ θα φαίνονται όλο και φτηνότερα καθώς ακριβαίνουν τα ασιατικά και θα είναι όλο και πιο προσβάσιμα καθώς βελτιώνονται οι υποδομές και οι υπηρεσίες. Τα χρηματοπιστωτικά κόλπα και οι φούσκες που παρέσυραν τις αποταμιεύσεις του πλανήτη προς τις ΗΠΑ έχουν χρεοκοπήσει. Η ΥΣΑ θα προσφέρει υψηλές αποδόσεις και θα αντλήσει τα κεφάλαια που χρειάζεται.
Η Τράπεζα των BRICS που ξεκίνησε φέτος στο Ντέρμπαν με 50 δις, σ’ αυτή την ανάγκη θέλει ν’ανταποκριθεί. Κάθε υπουργός της ΥΣΑ που σχεδιάζει μια επένδυση θα έχει τώρα επιλογή ανάμεσα στην αμερικανόφιλη Διεθνή Τράπεζα και στην τράπεζα των BRICS. Γι' αυτό δεν αγωνιζόταν τόσα χρόνια η Διεθνής Τράπεζα; Για τον ελεύθερο και υγιή ανταγωνισμό; Τον έχει!
Ποια κοινωνική τάξη θα αναλάβει το γενναίο έργο της αφρικανικής ανόδου; Ένας συνεταιρισμός γραφειοκρατών, συνδικαλιστών και πολυεθνικών σαν αυτόν που στηρίζει σήμερα το ΑΝC στη Ν.Αφρική; Ίσως. Αν και κάθε χώρα πρέπει να βρει το δικό της δρόμο, όσο η κύρια πηγή εσόδων είναι η εξαγωγή πρώτων υλών, ο ρόλος των μεγάλων πολυεθνικών ανατολής και δύσης, της κρατικής γραφειοκρατίας και του στρατού θα είναι κρίσιμος. Ο ρόλος των επιχειρήσεων και των συνδικάτων θα μεγαλώσει μαζί με τα αστικά κέντρα και τη μεταποίηση. Η δημοκρατία θα βαθύνει με την επέκταση του αστικού πληθυσμού και των μεσαίων στρωμάτων.
Στο τέλος της δεκαετίας του 60 οι Αγγλοαμερικάνοι χαϊδεύαν ακόμη τους ρατσιστές της Ν. Αφρικής και της Ροδεσίας. Ο Πρόεδρος Καούντα φιλοξενούσε στη Ζάμπια τους αντάρτες που τους μάχονταν. Οι ρατσιστές του έκλεισαν τη μοναδική σιδηροδρομική έξοδο προς τα νότια για τις εξαγωγές και τις εισαγωγές της μεσόγειας Ζάμπιας. Η διακίνηση με φορτηγά προς την Τανζανία ήταν πανάκριβη. Μέσα σε 5 χρόνια οι Κινέζοι έχτισαν χίλια οκτακόσια εξήντα χιλιόμετρα σιδηροδρομική γραμμή και άνοιξαν μιαν ανατολική σιδηροδρομική πύλη για τη Ζάμπια, μέχρι το λιμάνι του Νταρ-Ελ-Σαλάμ, στην Τανζανία. Έχτισαν την περίφημη γραμμή ΤΑΝ-ΖΑΜ (ή TAZARA = Ελευθερία) ! Είδατε πως υποδεχτήκανε τον ΣΙ ΤΖΙΝΠΙΓΚ στην Τανζανία ;
Η Υποσαχάρια Αφρική σηκώνεται! Οι χώρες που θα καλλιεργήσουν δεσμούς μαζί της θα μπορέσουν να επωφεληθούν από τις ευκαιρίες που θα πολλαπλασιάζονται στο μέλλον. Οι Ελληνικές ρατσιστικές επιθέσεις εναντίον Αφρικανών μεταναστών δεν είναι μόνο ανήθικες και εγκληματικές πράξεις, είναι και επίδειξη εθνικής μυωπίας. Εδώ λένε: ΥΣΑ Ρε!
Χάρης Πολιτόπουλος
Σεπτέμβριος 2013