Η αδικία και η ανισότητα μεγαλώνουν στον κόσμο. Μια παγκόσμια ολιγαρχία πλουτίζει μες την κρίση και από την κρίση. Η συγκέντρωση του πλούτου σε ελάχιστα χέρια συνεχίζεται ακάθεκτη. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις, 388 υπερπλούσιοι είχαν το 2010 όσο το φτωχότερο μισό του πληθυσμού της γης. Το 2015 μόνο 62 υπερπλούσιοι είχαν όσα ο μισός πληθυσμός της γης. Για πρώτη φορά, το 2015, το πλουσιότερο 1% ξεπέρασε σε πλούτο το υπόλοιπο 99% του πλανήτη.
Η μεγαλύτερη κρίση του καπιταλισμού μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, συγκεντρώνει το κεφάλαιο και το εισόδημα στους λίγους και αυξάνει την ανισότητα. Εξαίρεση αποτελούν η Κίνα και η Ινδία όπου η αύξηση του εισοδήματος πολλών πολύ φτωχών μειώνει την εσωτερική ανισότητα.
Η αδυναμία των κρατικών προϋπολογισμών και η ισχνή ζήτηση, η “καθισμένη αγορά”, προκύπτουν από την μεταφορά κεφαλαίου και εισοδήματος στους πολύ λίγους. Στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία η απάντηση στην κρίση ήτανε τα μηδενικά επιτόκια και η ποσοτική χαλάρωση, δηλαδή μια χωρίς προηγούμενο χρηματοδότηση της ολιγαρχίας με δανεικά από το μέλλον. Στην Ευρώπη είναι η λιτότητα. Οι δυο πολιτικές είναι ίδιες από μια σκοπιά τουλάχιστον : αυξάνουν την ανισότητα. Η πρώτη χαρίζει δανεικά στην ολιγαρχία, η δεύτερη μειώνει τα εισοδήματα των φτωχών και αυξάνει το μερίδιο της ολιγαρχίας.
Η συγκέντρωση του κεφαλαίου και του εισοδήματος, είναι πιο ανεκτή σε περιόδους γρήγορης ανάπτυξης και χαμηλής ανεργίας. Δεν είναι ανεκτή σε περίοδο κρίσης ή στασιμότητας. Δημιουργεί τρομακτικές εντάσεις. Πολλοί απορούν με την άνοδο του εξτρεμισμού, του φασισμού, του ρατσισμού, της τρομοκρατίας. Αν 100 άνθρωποι περιμένουν στη σειρά για 100 εργαλεία της δουλειάς ή για 100 πιάτα φαΐ και ξαφνικά έρθει κάποιος και πάρει τα 50, τι θα γίνει ; Αυτή είναι η σημερινή κατάσταση της παγκόσμιας κοινωνίας.
Προτείνω ότι πρέπει να εφαρμόσουμε την ακριβώς αντίθετη πολιτική : να στηρίξουμε το εισόδημα των πιο φτωχών με δανεικά από το μέλλον ή/και καλύτερα από φόρους στους πλούσιους. ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΙΜΑΚΑ! Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για τους πιο φτωχούς, για μερικά χρόνια ή έστω και για μερικούς μήνες. Θα ήταν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που κάνει σήμερα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Το ΔΝΤ δανείζει τις χρεωμένες χώρες, υπό όρους που κατά κανόνα μειώνουν τα εισοδήματα και τσακίζουν τους πιο φτωχούς.
Σήμερα δεν υπάρχει ένα θεσμικό εργαλείο παγκόσμιας αναδιανομής. Ένα διαφορετικό Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θα μπορούσε με την στήριξη του FED και όλων των κεντρικών τραπεζών του πλανήτη, να δημιουργήσει μια νέα νομίσματική μονάδα, το égalité, για να χρηματοδοτεί την πληρωμή επιδομάτων στους πιο φτωχούς της γης.
Για τι ποσά μιλάμε ; Ας πούμε ότι θέλουμε να πληρώσουμε 100 δολάρια το μήνα σε 1 δις πολύ φτωχούς ενήλικες, για ένα χρόνο : 1 000 000 000 Χ 100 Χ 12 = $1,2 τρις
Να προσθέσουμε και 20% για τη διαχείριση του συστήματος πληρωμών που θα μπορούσε να αναλάβει ο ΟΗΕ : 1,2 Χ 1.2 = $1,44 τρις.
Ας πούμε 1,5 τρις δολάρια. Η ποσοτική χαλάρωση στις ΗΠΑ ξεπέρασε τα 3 τρις, το χρέος των ΗΠΑ είναι 19 τρις και το παγκόσμιο χρέος 58 τρις.
Η ροπή κατανάλωσης των πεντάφτωχων είναι 1. Θα τα δαπανήσουν όλα. Κι αν των γραφειοκρατών είναι 0.65, κάπου $1,4 τρις θα πέσουν στην παγκόσμια αγορά. Αυτό θα πει stimulus. Δεν χρειάζεται ούτε να τους βάλουμε να φτιάχνουνε αυτοκινητόδρομους (Dr. Sacht), ούτε να κάνουνε τρύπες και να τις ξαναγεμίζουν (Lord Keynes). Απλώς θα τους δώσουμε το ελάχιστο για να μην πεινάνε. Και εκείνοι θα “ζητήσουν” από την παγκόσμια οικονομία περισσότερη απασχόληση και παραγωγή.
Και ο πολλαπλασιαστής ; Μπορεί να σηκώσει την παγκόσμια οικονομία ; Μπορεί να τερματίσει την κρίση που σέρνεται και θέλει να ξαναξεσπάσει; Nα ανακόψει το τσουνάμι μεταναστών που θα μας στείλει η Αφρική τον 21ο αιώνα ; Nα σταματήσει τον τρίτο πόλεμο που βλέπει ο Φραγκίσκος της Ρώμης ;
Μια τέτοια πολιτική αν βρίσκαμε την βούληση να την υλοποιήσουμε, για το κοινό παγκόσμιο συμφέρον, θα είναι η διεθνής συνεργασία στις διεθνείς συνεργασίες. Μια συνεργασία που δεν έχει δει το ανθρώπινο είδος από τότε που περπάτησε στη γη! Θα μπορούσε να χωρίσει την ιστορία στα δύο : προ και μετά το égalité !
Η ιδέα δεν είναι καινούργια είναι όμως πιο επίκαιρη από ποτέ. Οι προβλέψεις για τις τιμές των πρώτων υλών και για την παγκόσμια ανάπτυξη είναι ζοφερές. Η παγκόσμια αναταραχή στα χρηματιστήρια, την περασμένη βδομάδα έδειξε πόσο εύθραυστη είναι η παγκόσμια οικονομία. Η Apple προβλέπει κάμψη στις πωλήσεις του iPhone…
Γιατί έχει σημασία το iPhone για την παγκόσμια κρίση και για τη μοίρα του καπιταλισμού; Eπειδή έδωσε στην Apple τα μεγαλύτερα κέρδη στην ιστορία του καπιταλισμού, μέσα στην κρίση και παρά την κρίση. Επειδή έδειξε ότι η καινοτομία μπορεί να θριαμβεύσει και στις πιο αντίξοες συνθήκες. Μπορεί το DNA του καπιταλισμού - λένε κάποιοι - να περιέχει την αδικία και το έγκλημα αλλά περιέχει και την αέναη επανάσταση στα μέσα της παραγωγής, την αναγκαστική πρόοδο. Τι θα είχε καταφέρει ο Steve Jobs αν είχε γεννηθεί στη Σοβιετική Ένωση ;
Για να είναι, λοιπόν, ελεύθερος ο Steve Jobs από τους γραφειοκράτες, πρέπει να υπάρχουν 1-2 δις πεινασμένοι ; Δεν υπάρχει τέτοιο δίλημμα. Μπορούμε να τα κάνουμε και τα δυο. Μπορούμε να μειώσουμε την ανισότητα, χωρίς να την εξαφανίσουμε και πάνω απ’ όλα μπορούμε να περιορίσουμε την περιουσιοκρατία, να φορολογήσουμε αποφασιστικά τον κληρονομημένο πλούτο. Έχουν ξαναγίνει αυτά. Δεν είναι πρωτότυπα. Μπορούμε να προχωρήσουμε ειρηνικά, αντί να γκρεμίσουμε τον κόσμο για να τον ξαναχτίσουμε από την αρχή. Μπορούμε αντί πόλεμο να κάνουμε αναδιανομή. Δεν μπορεί ο πλανήτης να γίνει Συρία.
Σίγουρα το ότι μαζεύτηκαν υποσχέσεις για 11 δίς βοήθεια στη Συρία είναι θετικό. Όταν αντικαθίστανται οι εργολάβοι του πολέμου από εργολάβους της ανοικοδόμησης κάτι θετικό συμβαίνει. Όμως αυτά δεν τα παίρνουνε από την ολιγαρχία. Δεν βάλανε μιαν έκτακτη εισφορά στις μεγάλες περιουσίες και στα μεγάλα εισοδήματα, για τη Συρία. Τα πληρώνουμε εμείς: 30 ευρώ ο κάθε Γερμανός, 3 λεπτά ο κάθε Έλληνας.
Τελικά υπάρχει μια αδιέξοδη σύγκρουση ανάμεσα στον καπιταλισμό και την ειρήνη;
Είμαστε παγιδευμένοι στο περίφημο r>g του Πικετί ; Δηλαδή στο ότι η μέση απόδοση του κεφαλαίου είναι ιστορικά μεγαλύτερη από την μέση αύξηση του ΑΕΠ και οδηγεί στην υπέρ-συγκέντρωση και στην περιουσιοκρατία που διορθώθηκαν μόνο προσωρινά από τους δύο παγκόσμιους πολέμους και τα 25-30 χρόνια που τους ακολούθησαν ;
Είμαστε σε ένα αδιέξοδο ανάμεσα σε μια ολιγαρχία που θέλει να απαλλαγεί από τους εργάτες της και τα εργοστάσια της, για να γίνει εισοδηματίας και στη μεγάλη πλειοψηφία που χρειάζεται μια δουλειά για να ζει ; Ανάμεσα στο 1% και εμάς ;
Αν μεθαύριο ένας τρισδιάστατος εκτυπωτής τυπώνει σπίτια και αυτοκίνητα, θα μας πνίξει η ανεργία και η φτώχεια ; Όχι απαραίτητα. Όσο τα ρομπότ αναλαμβάνουν την παραγωγή υλικών αγαθών, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ανάγκη μας για ανθρώπινες υπηρεσίες. Και τότε η αναδιανομή του κεφαλαίου και του εισοδήματος ή τουλάχιστον η κατά Βαρουφάκη “ανακύκλωση των πλεονασμάτων” θα μπορεί να γεννήσει απασχόληση και παραγωγή, όχι πια στον πρωτόγεννη τομέα, στη βιομηχανία ή τις κατασκευές αλλά στην υγεία, την παιδεία, τον αθλητισμό, τις τέχνες και τη διασκέδαση. Ο τουρισμός θα είναι τότε ακόμα πιο βαριά “βιομηχανία”.
Η υπερσυγκέντρωση του πλούτου είναι το κεντρικό πρόβλημα του καιρού μας και το δίλημμα είναι : αναδιανομή ή πόλεμος.
Χάρης Πολιτόπουλος
Οικονομολόγος, τ. εμπειρογνώμων του ΟΗΕ και της ΕΕ.
Δημοσιεύτηκε στην ΑΥΓΗ της 14ης Φεβ. 2016 με άλλη φωτογραφία και τίτλο.
Η μεγαλύτερη κρίση του καπιταλισμού μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, συγκεντρώνει το κεφάλαιο και το εισόδημα στους λίγους και αυξάνει την ανισότητα. Εξαίρεση αποτελούν η Κίνα και η Ινδία όπου η αύξηση του εισοδήματος πολλών πολύ φτωχών μειώνει την εσωτερική ανισότητα.
Η αδυναμία των κρατικών προϋπολογισμών και η ισχνή ζήτηση, η “καθισμένη αγορά”, προκύπτουν από την μεταφορά κεφαλαίου και εισοδήματος στους πολύ λίγους. Στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία η απάντηση στην κρίση ήτανε τα μηδενικά επιτόκια και η ποσοτική χαλάρωση, δηλαδή μια χωρίς προηγούμενο χρηματοδότηση της ολιγαρχίας με δανεικά από το μέλλον. Στην Ευρώπη είναι η λιτότητα. Οι δυο πολιτικές είναι ίδιες από μια σκοπιά τουλάχιστον : αυξάνουν την ανισότητα. Η πρώτη χαρίζει δανεικά στην ολιγαρχία, η δεύτερη μειώνει τα εισοδήματα των φτωχών και αυξάνει το μερίδιο της ολιγαρχίας.
Η συγκέντρωση του κεφαλαίου και του εισοδήματος, είναι πιο ανεκτή σε περιόδους γρήγορης ανάπτυξης και χαμηλής ανεργίας. Δεν είναι ανεκτή σε περίοδο κρίσης ή στασιμότητας. Δημιουργεί τρομακτικές εντάσεις. Πολλοί απορούν με την άνοδο του εξτρεμισμού, του φασισμού, του ρατσισμού, της τρομοκρατίας. Αν 100 άνθρωποι περιμένουν στη σειρά για 100 εργαλεία της δουλειάς ή για 100 πιάτα φαΐ και ξαφνικά έρθει κάποιος και πάρει τα 50, τι θα γίνει ; Αυτή είναι η σημερινή κατάσταση της παγκόσμιας κοινωνίας.
Προτείνω ότι πρέπει να εφαρμόσουμε την ακριβώς αντίθετη πολιτική : να στηρίξουμε το εισόδημα των πιο φτωχών με δανεικά από το μέλλον ή/και καλύτερα από φόρους στους πλούσιους. ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΙΜΑΚΑ! Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για τους πιο φτωχούς, για μερικά χρόνια ή έστω και για μερικούς μήνες. Θα ήταν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που κάνει σήμερα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Το ΔΝΤ δανείζει τις χρεωμένες χώρες, υπό όρους που κατά κανόνα μειώνουν τα εισοδήματα και τσακίζουν τους πιο φτωχούς.
Σήμερα δεν υπάρχει ένα θεσμικό εργαλείο παγκόσμιας αναδιανομής. Ένα διαφορετικό Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θα μπορούσε με την στήριξη του FED και όλων των κεντρικών τραπεζών του πλανήτη, να δημιουργήσει μια νέα νομίσματική μονάδα, το égalité, για να χρηματοδοτεί την πληρωμή επιδομάτων στους πιο φτωχούς της γης.
Για τι ποσά μιλάμε ; Ας πούμε ότι θέλουμε να πληρώσουμε 100 δολάρια το μήνα σε 1 δις πολύ φτωχούς ενήλικες, για ένα χρόνο : 1 000 000 000 Χ 100 Χ 12 = $1,2 τρις
Να προσθέσουμε και 20% για τη διαχείριση του συστήματος πληρωμών που θα μπορούσε να αναλάβει ο ΟΗΕ : 1,2 Χ 1.2 = $1,44 τρις.
Ας πούμε 1,5 τρις δολάρια. Η ποσοτική χαλάρωση στις ΗΠΑ ξεπέρασε τα 3 τρις, το χρέος των ΗΠΑ είναι 19 τρις και το παγκόσμιο χρέος 58 τρις.
Η ροπή κατανάλωσης των πεντάφτωχων είναι 1. Θα τα δαπανήσουν όλα. Κι αν των γραφειοκρατών είναι 0.65, κάπου $1,4 τρις θα πέσουν στην παγκόσμια αγορά. Αυτό θα πει stimulus. Δεν χρειάζεται ούτε να τους βάλουμε να φτιάχνουνε αυτοκινητόδρομους (Dr. Sacht), ούτε να κάνουνε τρύπες και να τις ξαναγεμίζουν (Lord Keynes). Απλώς θα τους δώσουμε το ελάχιστο για να μην πεινάνε. Και εκείνοι θα “ζητήσουν” από την παγκόσμια οικονομία περισσότερη απασχόληση και παραγωγή.
Και ο πολλαπλασιαστής ; Μπορεί να σηκώσει την παγκόσμια οικονομία ; Μπορεί να τερματίσει την κρίση που σέρνεται και θέλει να ξαναξεσπάσει; Nα ανακόψει το τσουνάμι μεταναστών που θα μας στείλει η Αφρική τον 21ο αιώνα ; Nα σταματήσει τον τρίτο πόλεμο που βλέπει ο Φραγκίσκος της Ρώμης ;
Μια τέτοια πολιτική αν βρίσκαμε την βούληση να την υλοποιήσουμε, για το κοινό παγκόσμιο συμφέρον, θα είναι η διεθνής συνεργασία στις διεθνείς συνεργασίες. Μια συνεργασία που δεν έχει δει το ανθρώπινο είδος από τότε που περπάτησε στη γη! Θα μπορούσε να χωρίσει την ιστορία στα δύο : προ και μετά το égalité !
Η ιδέα δεν είναι καινούργια είναι όμως πιο επίκαιρη από ποτέ. Οι προβλέψεις για τις τιμές των πρώτων υλών και για την παγκόσμια ανάπτυξη είναι ζοφερές. Η παγκόσμια αναταραχή στα χρηματιστήρια, την περασμένη βδομάδα έδειξε πόσο εύθραυστη είναι η παγκόσμια οικονομία. Η Apple προβλέπει κάμψη στις πωλήσεις του iPhone…
Γιατί έχει σημασία το iPhone για την παγκόσμια κρίση και για τη μοίρα του καπιταλισμού; Eπειδή έδωσε στην Apple τα μεγαλύτερα κέρδη στην ιστορία του καπιταλισμού, μέσα στην κρίση και παρά την κρίση. Επειδή έδειξε ότι η καινοτομία μπορεί να θριαμβεύσει και στις πιο αντίξοες συνθήκες. Μπορεί το DNA του καπιταλισμού - λένε κάποιοι - να περιέχει την αδικία και το έγκλημα αλλά περιέχει και την αέναη επανάσταση στα μέσα της παραγωγής, την αναγκαστική πρόοδο. Τι θα είχε καταφέρει ο Steve Jobs αν είχε γεννηθεί στη Σοβιετική Ένωση ;
Για να είναι, λοιπόν, ελεύθερος ο Steve Jobs από τους γραφειοκράτες, πρέπει να υπάρχουν 1-2 δις πεινασμένοι ; Δεν υπάρχει τέτοιο δίλημμα. Μπορούμε να τα κάνουμε και τα δυο. Μπορούμε να μειώσουμε την ανισότητα, χωρίς να την εξαφανίσουμε και πάνω απ’ όλα μπορούμε να περιορίσουμε την περιουσιοκρατία, να φορολογήσουμε αποφασιστικά τον κληρονομημένο πλούτο. Έχουν ξαναγίνει αυτά. Δεν είναι πρωτότυπα. Μπορούμε να προχωρήσουμε ειρηνικά, αντί να γκρεμίσουμε τον κόσμο για να τον ξαναχτίσουμε από την αρχή. Μπορούμε αντί πόλεμο να κάνουμε αναδιανομή. Δεν μπορεί ο πλανήτης να γίνει Συρία.
Σίγουρα το ότι μαζεύτηκαν υποσχέσεις για 11 δίς βοήθεια στη Συρία είναι θετικό. Όταν αντικαθίστανται οι εργολάβοι του πολέμου από εργολάβους της ανοικοδόμησης κάτι θετικό συμβαίνει. Όμως αυτά δεν τα παίρνουνε από την ολιγαρχία. Δεν βάλανε μιαν έκτακτη εισφορά στις μεγάλες περιουσίες και στα μεγάλα εισοδήματα, για τη Συρία. Τα πληρώνουμε εμείς: 30 ευρώ ο κάθε Γερμανός, 3 λεπτά ο κάθε Έλληνας.
Τελικά υπάρχει μια αδιέξοδη σύγκρουση ανάμεσα στον καπιταλισμό και την ειρήνη;
Είμαστε παγιδευμένοι στο περίφημο r>g του Πικετί ; Δηλαδή στο ότι η μέση απόδοση του κεφαλαίου είναι ιστορικά μεγαλύτερη από την μέση αύξηση του ΑΕΠ και οδηγεί στην υπέρ-συγκέντρωση και στην περιουσιοκρατία που διορθώθηκαν μόνο προσωρινά από τους δύο παγκόσμιους πολέμους και τα 25-30 χρόνια που τους ακολούθησαν ;
Είμαστε σε ένα αδιέξοδο ανάμεσα σε μια ολιγαρχία που θέλει να απαλλαγεί από τους εργάτες της και τα εργοστάσια της, για να γίνει εισοδηματίας και στη μεγάλη πλειοψηφία που χρειάζεται μια δουλειά για να ζει ; Ανάμεσα στο 1% και εμάς ;
Αν μεθαύριο ένας τρισδιάστατος εκτυπωτής τυπώνει σπίτια και αυτοκίνητα, θα μας πνίξει η ανεργία και η φτώχεια ; Όχι απαραίτητα. Όσο τα ρομπότ αναλαμβάνουν την παραγωγή υλικών αγαθών, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ανάγκη μας για ανθρώπινες υπηρεσίες. Και τότε η αναδιανομή του κεφαλαίου και του εισοδήματος ή τουλάχιστον η κατά Βαρουφάκη “ανακύκλωση των πλεονασμάτων” θα μπορεί να γεννήσει απασχόληση και παραγωγή, όχι πια στον πρωτόγεννη τομέα, στη βιομηχανία ή τις κατασκευές αλλά στην υγεία, την παιδεία, τον αθλητισμό, τις τέχνες και τη διασκέδαση. Ο τουρισμός θα είναι τότε ακόμα πιο βαριά “βιομηχανία”.
Η υπερσυγκέντρωση του πλούτου είναι το κεντρικό πρόβλημα του καιρού μας και το δίλημμα είναι : αναδιανομή ή πόλεμος.
Χάρης Πολιτόπουλος
Οικονομολόγος, τ. εμπειρογνώμων του ΟΗΕ και της ΕΕ.
Δημοσιεύτηκε στην ΑΥΓΗ της 14ης Φεβ. 2016 με άλλη φωτογραφία και τίτλο.